|
اصول طراحی فضای سبز شهری و پارکهای جنگلی
|
مقدمه:
افزایش جمعیت شهرها باعث بالا رفتن ارزش زمین و در نتیجه استفاده حداکثر از زمین جهت ساختمان سازی شده است. این مساله متاسفانه نمای شهرها را به مجموعه ای از سنگ و بتن تبدیل کرده است.تراکم جمعیت به همراه ایجاد آلودگی های مختلف منجر به پیدایش و افزایش بیماری های قلبی و تنفسی می شود علاوه بر اینها ابتلا به بیماری روحی و روانی هزینه ای است که انسان در ازای دور شدن از طبیعت می پردازد.در این شرایط فضای سبز شهری می تواند ایجاد زیبایی بصری نقش داشته، محیط دلنشینی را در کنار محیط های کار و زندگی برای شهروندان فراهم آورد.فضای سبز فرا شهری نیز با ایجاد پارکها و شکل دادن مناطق گردشگری و منظره سازی محوطه های ویژه می تواند نقش موثری در جاذبه های گردشگری و اقتصادی شهرها داشته باشد.
در ذیل به ذکر خلاصه ای از اقدامهای انجام شده در راستای تاسیس این رشته و اهمیت آن می پردازیم:
تعریف و هدف:
براساس نیاز کشور به تربیت نیروی متخصص فضای سبز جهت برنامه ریزی، طراحی، احداث، نگهداری و مدیریت فضای سبز شهری و فرا شهری (نظیر کمربند سبزو پارکهای جنگلی )شورای عالی برنامه ریزی در سال 1372 در دویست و شصت و یکمین جلسه خود تاسیس رشته مهندسی فضای سبز را تصویب نمود این رشته ابتدا در دانشگاه تبریز و سپس در دانشگاه تهران (در سال 1379) دانشجو پذیرفت. مواد درسی این رشته شامل دروس عمومی، کشاورزی، معماری و عمران می باشد که دانشجویان در طی یک دوره چهارساله با تلفیق هنر، فن و علم کارایی لازم برای حرفه خود را می یابند.
اهمیت و جایگاه در جامعه:
امر طراحی و اجرای فضای سبز و همچنین نگهداری و مدیریت آن تاکنون به دست افراد غیر متخصص بوده است. افراد نیمه متخصص نیز با دیدگاه تک بعدی معماری یا باغبانی قادر به حل مشکل فضای سبز و ارتقای آن از نظر کیفی نمی باشند. اهمیت و برتری فارغ التحصیلان مهندسی فضای سبز در این نکته است که توانایی تلفیق هنر، فن و علم را دارند، به عبارت روشن تر قسمت عمده ای از علوم و فنون کشاورزی نظیر باغبانی، خاکشناسی، آبیاری علوم پایه نظیر اکولوژی و گیاهشناسی را با هنر طراحی درهم می آمیزند و همین دخالت دادن علوم مختلف در احداث فضای سبز دانش آموختگان این رشته را منحصر به فرد می کند.ضعف محاسبات مهندسی در فضای سبز تاکنون باعث وارد آمدن زیانهای بی شماری نظیر ضربات ناشی از سرما،گرما وخشکسالی شده که این مسائل با انتخاب نوع گیاه (که می تواند علاوه بر سازگاری اکولوژیکی دارای جنبه های زیبایی شناسی منحصر به فرد باشد)سیستم آبیاری مناسب، نوع خاک و ... قابل پیشگیری است.
مهندسی فضای سبز همچنین از نظر هنری نظیر شعر وموسیقی حائز اهمیت است.یک مهندس فضای سبز باید رنگها را به خوبی بشناسد و با دنیای مرموز رنگها آشنا باشد. همچنین با شکلها و بافتها که در بخش فضای سبز بسیار متنوع می باشند (نظیر شکل درختان و درختچه ها، بوته ها و گلها ) آشنایی داشته و همان طور که یک موسیقیدان با ترکیب نت ها موسیقی دلنشینی می سازد، در مهندسی فضای سبز نیز با ترکیب شکلها، رنگها و بافتها و با در نظر گرفتن اصولی مثل : سادگی، تنوع، تکرار، تاکید، تسلسل و مقیاس وحدتی به وجود آورده می شوند که می تواند بی نظیر باشد.
توانایی های فارغ التحصیلان:
فارغ التحصیلان با توجه به دروس متنوعی که در دوره تحصیل می گذراندند قادر خواهند بود تا :
- در زمینه پرورش گیاهان زینتی (درختان و درختچه ها، گیاهان آپارتمانی، گلهای شاخه بریده و ...)فعالیت و تحقیق نموده و حتی گونه های وحشی بومی ایران را به مجموعه گیاهان زینتی اضافه نمایند.
- با توجه به شناخت عوامل اقلیمی و اکولوژیکی هر منطقه، طرح کاشت گیاهان مناسب محل را ارائه دهند و به انتخاب گیاهان با راندمان اکولوژیکی بالا که در امر پالایش هوا موثر باشند بپردازند.
- معابر سازه ها و سیستم های آبیاری فضای سبز مختلف نظیر پارکها، مجتمع های مسکونی، محوطه های توریستی و ...را طراحی نمایند.
- چمن کاری استادیوم ها و سایر محوطه های ورزشی را اجرا و نظارت کنند.
انواع فضای سبز:
فضا های سبز در وهله نخست به فضاهای سبز و سطوح سبز، و در مرحله بعد به شهری و غیر شهری تقسیم می شوند. تفاوت فضای سبز و سطوح سبز از نظر اکولوژیکی در این است که سطوح سبز (مثلا زمین ورزشی چمنکاری شده) نمی تواند مانند فضای سبز شبه جنگلی در کاهش آلودگی صوتی موثر باشد و یا به نحو مطلوبی سبب کاهش دما شود.
براساس این تقسیم بندی، فضاها و سطوحی که با کاربری فضای سبز در شهرها ارتباط پیدا می کند ، فضاهای سبز عمومی، نیمه عمومی و خیابانی و سطوح سبز عمومی، خیابانی و چمنهای ورزشی را شامل می شود. فضای سبز عمومی واجد بازدهی اجتماعی می باشد و برای عموم مردم برای گذراندن اوقات فراغت و تفریح قابل استفاده است و معمولا پارک نامیده می شود.
در واقع فضای سبز عمومی (اجتماعی) شامل فضاهای سبز عمومی مجهز به خدمات و تسهیلات می گردد، فضای سبز نیمه عمومی دارای بازدهی اکولوژیکی هستند اما تعداد استفاده کنندگان آنها محدود است، محوطه باز ادارات ، پادگانها و بیمارستانها نمونه هایی از این فضا می باشند ،فضاهای سبز خیابانی ، درختکاری حد فاصل مسیرهای پیاده رو و سواره رو و همچنین فضاهای میادین و یا زمین های پیرامون بزرگراه ها و خیابان ها را شامل می شود ، سطوح سبز شهری نیز زمینهای ورزشی چمنکاری شده و جزیره ها و لچکیهای کنار خیابان را شامل می شود که عمدتا جنبه زیبایی شناختی دارد و تا حدی نیز واجد بازدهی اکولوژیکی می باشند . به طور کلی می توان گفت که بخش قابل توجهی از فضای سبز در طرحهای شهری را فضای سبز عمومی تشکیل می دهد که به دلیل بازدهی اجتماعی و اکولوژیکی به طور همزمان از اهمیت بالاتری برخوردار است.
عملکردهای فضای سبز:
فضاهای سبز به ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی دارای عملکردهای مختلفی می باشند. فضاهای سبز از یک سو موجب بهبود وضعیت زیست محیطی شهرها می شود و از سوی دیگر دارای عملکردهای کالبدی نیز می باشد . اثرات فضای سبز شهری از دیدگاه زیست -محیطی مواردی چون کاهش آلودگی هوا ، کاهش آلودگی صوتی ، بهبود شرایط بیوکلیماتیک در شهر، افزایش نفوذ پذیری خاک و تاثیر مثبت بر چرخه آب در محیط زیست شهری و افزایش کیفیت آبهای زیرزمینی را شامل می شود.
فضای سبز می تواند به طور قابل توجهی دمای هوا را کاهش دهد و یا به تلطیف هوا کمک کند در بررسی اثرات روانی-اجتماعی فضای سبز باید گفت که انسان در هر شرایطی روزانه به چند ساعت فضای ساکت و آرام نیاز دارد که فضای سبز می تواند این فضا را تامین نماید. فضای سبز شهری به عنوان بخش جاندار محیط شهری مکمل بخش بی جان شهر یعنی ساختار کالبدی شهر می باشد در این خصوص فضای سبز می تواند به عنوان لبه شهر آرایش دهنده سبکه راهها و تفکیک کننده فضا های شهری ایفا ی نقش نماید.
استانداردهای فضاهای سبز:
تعیین سطح و سرانه کاربری فضای سبز در ایران تاکنون عمدتا براساس استاندارد های مورد استفاده در کشورهای دیگر بوده است. تعیین سرانه فضای سبز تا حد زیادی بستگی به خصوصیات بیوکلیماتیک منطقه وشهردارد بر این مبنا باید گفت سرانه فضای سبز در یک شهر کویری و یا یک شهر بزرگ مانند تهران نمی تواند شرایطی همانند با یک شهر ساحلی در استان مازندران داشته باشد با وجود این اطلاع از استانداردهای فضای سبز می تواند به عنوان هدایتگه فعالیتها و خط مشی ها به شمار آید.
براساس مطالعات و بررسی های وزارت مسکن و شهرسازی سرانه متعارف وقابل قبول فضاهای سبز شهری درشهرهای ایران بین 7تا 12 مترمربع برای هر نفر است که در مقایسه با شاخص تعیین شده از سوی محیط زیست سازمان ملل متحد (20 تا 25 متر مربع برای هر نفر )رقم کمتری است با وجود این در شهر های مختلف کشور نیز این رقم با توجه به ویژگی های متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها با اختلافاتی همراه است که میزان آن را طرح های مصوب هر یک از شهرها تعیین می کنند، در مجموع آنچه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضای سبز شهری اهمیت دارد میزان فضای سبز عمومی است یعنی فضای سبزی که رفت و آمد عمومی مردم در آنها بدون مانع باشد یا به تعبیر دیگر فضای سبز اجتماعی . بنابراین مفهوم سرانه فضای سبز تنها می تواند برای آن نوع فضای سبز به کار رود که برای گذران اوقات فراغت ، بازی و تفریح مهیا شده است نکته ای که در خصوص فضای سبز از اهمیت بالایی برخوردار است مکان یابی آن می باشد، چین چکوب منتقد شهر سازی معاصر معتقد است که پارک باید در ارزشمندی از زندگی هستند که برای ایجاد پارکهای محلی یا میادین عمومی، مناسب به نظر می رسند .
بر این اساس مکان یابی فضای سبز باید از اصولی چون ((مرکزیت، سلسله مراتب و دسترسی)) تبعیت کند ، مرکزیت فضای سبز به این مفهوم است که فضای سبز حتی المقدور در مرکز محله ، ناحیه و یا منطقه شهری مکان یابی شود . همچنین فضاهای سبز در مقیاسهای متفاوت اعم از پارکهای محله ای ، منطقه ای و امثال آنها باید با ساختار کالبدی متناظر خود انطباق داشته باشد به عنوان مثال پارک منطقه ای در محدوده منطقه پیشنهاد شود ، یکی از معیار های دیگری که در مکان یابی فضای سبز باید به آن توجه شود معیار(( دسترسی )) است به این مفهوم که پارک های شهری باید از چهار جهت به شبکه ارتباطی دسترسی داشته باشند تا بدین طریق هم جمعیت بیشتری از آن استفاده کند و هم امکان نظارت اجتماعی وامنیتی پارک افزایش یابد. بدین ترتیب امکان بهره برداری دیداری از جلوه های زیبای پارک برای رهگذران از چهار جهت فراهم می شود.
طراح و محوطه ساز فضای سبز(رشته کشاورزی):
طراح و محوطه ساز کسی است که بتواند از عهده شناخت اقلیم طراحی فضای سبز و نقشه کشی در محوطه سازی ، تهیه پروژه و محاسبات آن کاربرد آب در طراحی محوطه ها ، طراحی فضای سبز پارکها و منازل ، طراحی فضای سبز شهرها ، کاربرد تزئینات گیاهی و اجرای مقررات و آیین نامه های شغلی بر آید .
نمونه وظایف :
1- آشنایی با تعاریف اصولی در طراحی ترسیم ، تصویر منظره.
2- آشنایی با وسایل طراحی ، وسایل نقشه کشی، خط کش تی ، گونیا
3- آشنایی با انواع خطوط
4-آشنا شدن با مقیاس و انواع آن
5- شناسایی اصولی ترسیم خط و اشکال هندسی منظم و غیر منظم
6- توانایی طراحی فضای سبز و نقشه کشی در محوطه سازی
7-آشنایی با تعریف فضای سبز
8- آشنایی با تقسیم بندی فضای سبز و انواع آن
9- آشنایی با ضرورت و نحوه مکان یابی فضای سبز در شهرها
10- شناسایی سبکهای مختلف طراحی
11- آشنایی با علائم کاربردی در طراحی فضای سبز
12- آشنایی با طراحی محوطه ها ، خط ، فرم ، بافت ، رنگ ( کاربرد رنگ در محوطه و چرخه رنگین و کاربرد آن )
13- توانایی شناخت اقلیم و تطبیق آن با رستنی های ایران
14- آشنایی با خصوصیات اقلیمی و رستنی های ایران
15- شناسایی تقسیم و تعیین مناطق اقلیمی ایران و ارتباط با رستنی های آن
16- آشنایی با عوامل موثر محیطی و محوطه سازی فضای سبز
17- شناسایی اصول پیدا کردن محل جغرافیایی محوطه مورد نظر
18- استفاده از نقشه
19- بکار بردن قطب نما جهت تعیین سمت و جهت محوطه
20- استفاده از باد نما
21- استفاده از دماسنج جهت تطبیق محوطه و گیاه
22- توانایی طراحی فضای سبز و نقشه کشی در محوطه سازی
23- توانایی تهیه پروژه و محاسبات در محوطه سازی و طراحی فضای سبز
24- توانایی کاربرد آب در محوطه سازی و طراحی فضای سبز
25- توانایی طراحی فضای سبز پارکها و منازل و محوطه سازی آنها
26- توانایی طراحی فضای سبز شهرها
27- توانایی کاربرد تزئینات گیاهی در محوطه سازی فضای سبز
28- توانایی اجرای مقررات و آیین نامه های شغلی
شرایط ارتقاء شغلی:
ارتقاء شغلی طراحی و محوطه سازی فضای سبز به ارائه طرح های مبتکرانه کم هزینه و زیبا مرتبط است و حقوق مزایای وی طبق توافق کارفرما و پیمانکار تعیین و تنظیم می گردد.
ویژگی های شخصیتی:
طراح قبل از طراحی باید خصوصیات ذیل را داشته باشد.
توانایی ترسیم هندسی منظم وغیر منظم وقدرت بالای تجزیه وتحلیل مکانی که می خواهد برای طراحی در نظر بگیرد ، از ویژگی های مهم این شغل آن است ،تنوع تعادل و تقارن ، توالی و مقیاس واصول دیگر طراحی بخشی از مسائلی است که طراح باید آنها را آموزش دیده باشد.
طراح فضای سبز باید از طبیعت و هنرمندی و آشنایی کافی با فرم ها و رنگها و سبکهای مختلف طراحی بهرمند باشد، آمد و رفت های زیاد بررسی های جامع برای طراحی و شناسایی اقلیم های متفاوت بخشی از ویژگی هایی است که طراح در وجود خود باید داشته باشد.
صنعت و بازار کار:
تواناییهای لازم برای داوطلبان این رشته و ادامه تحصیل در آن:
همان طور که اشاره شد این رشته یک رشته بینابین است لذا داوطلب لازم است از طرفی دارای ذوق خلاقیت و ابتکار در طراحی با توجه به کار برد محوطه موردنظر باشد و از سوی دیگر به دروس کشاورزی علاقمند باشد و برای موفقیت بیشتر در دوران تحصیل باید به علوم روان شناسی و اطلاعات جدید در خصوص منظره سازی و فن آوری های زیبا سازی منظره نظیر سیستم های آب نما و نور پردازی های ویژه توجه نماید.
سایتهای مرتبط با طراحی فضای سبز:
http://www.daneshnameh.roshd.ir
http://www.tarrahifazayesabz.blogfa.com
نویسنده:ابوطال آقائی